Status innowacji
Innowacja polega na uruchomieniu miejsca, gdzie osoby bezdomne, często zmagające się z zaburzeniami psychicznymi, poznają się z mieszkańcami przy wspólnym gotowaniu.
Innowacja odpowiada na problem niedożywienia wśród osób bezdomnych, ale przede wszystkim ich społecznej izolacji w przestrzeni miejskiej. Osoby doświadczające bezdomności, często cierpiące z powodu zaburzeń psychicznych, przebywające w przestrzeni publicznej są szczególnie narażone na dyskryminację i przemoc, co obniża ich poczucie bezpieczeństwa oraz zmniejsza szansę na nawiązywanie satysfakcjonujących relacji z osobami z innych grup społecznych.
Głównymi problemami dotykającym wszystkie osoby w kryzysie bezdomności są depresja, poczucie bezkierunkowości, uciążliwe zmęczenie i znużenie wynikające z długiego pobytu w schronisku lub życia na ulicy, na łasce czynników zewnętrznych, takich jak pogoda, działania służb porządkowych czy ludzka dobroczynność.
Odbiorcami innowacji są:
Na początku trzeba zorganizować zespół, który będzie w stanie prowadzić grupę, przede wszystkim na pierwszym etapie rozwijania innowacji. Takie osoby (a przynajmniej niektórzy członkowie zespołu) powinny mieć już doświadczenie w pracy z osobami w kryzysie bezdomności. Innowatorka, Ania Niedziałkowska skorzystała z pomocy animatora oraz pracowniczki socjalnej. Animator odpowiadał za wspieranie grupy na poziomie organizacyjnym i pomoc w rozwiązywaniu ewentualnych konfliktów, zaś pracownik socjalny za merytoryczne wsparcie oraz udzielanie porad dotyczących np. możliwości otrzymania miejsca w schronisku czy podjęcia leczenia uzależnienia alkoholowego. Niezbędny jest również koordynator, który weźmie na siebie organizację przedsięwzięcia, nadzór nad rozwojem grupy i decyzyjność. Zespół nie musi być trzyosobowy, choć taki model dobrze sprawdził się na etapie testowania innowacji.
Innowacja Otwarta kuchnia miejska opiera się na stworzeniu bezpiecznej przestrzeni, gdzie osoby bezdomne mogą nie tylko odpocząć, porozmawiać i zjeść ciepły posiłek, lecz również otrzymać wsparcie od specjalistów. Przestrzeń, w jakiej odbywać się będą spotkania jest więc bardzo istotnym aspektem innowacji. Musi to być oczywiście miejsce z aneksem kuchennym oraz przestrzenią jadalną. Równie ważne jednak jest to, by było to miejsce otwarte dla każdego mieszkańca. Osoby w kryzysie bezdomności mogą mieć opory przed wejściem do przestrzeni, która wyda im się zbyt ekskluzywna i przeznaczona dla określonej grupy. Podczas testowania innowacji skorzystano z przestrzeni MAL-u (Miejsce Aktywności Lokalnej) na Pradze Południe w Warszawie. Jest to idealny przykład miejsca, gdzie kładzie się duży nacisk na otwartość i integrację społeczności lokalnej.
To najtrudniejszy etap rozwoju innowacji, gdyż wiele osób doświadczających bezdomności nie jest przyzwyczajonych do podejmowania tego typu długofalowych aktywności. Dodatkowo jest to grupa bardzo zróżnicowana i często pojawia się brak tolerancji w jej obrębie – np. mieszkańcy schronisk mogą mieć niskie mniemanie o osobach bezdomnych mieszkających na ulicach.
Rekrutacja powinna być przemyślana i otwarta na niepowodzenia w początkowej fazie. Warto być przygotowanym na to, że grupa będzie się kształtować, zmieniać i stopniowo rozrastać. W związku z tym zaleca się cierpliwą i niespieszną promocję spotkań – nie należy kierować oferty do zbyt wielu środowisk równocześnie, aby liczebność grupy nie przerosła możliwości organizacyjnych koordynatorów. W rekrutacji warto skorzystać z działających już sieci komunikacji – nawiązać współpracę z istniejącymi organizacjami zajmującymi się problemami osób doświadczających bezdomności, schroniskami, streetworkerami i innymi instytucjami, które mogą pomóc w promowaniu spotkań. Równocześnie warto zachęcać do udziału w projekcie osoby (w szczególności seniorów) na co dzień odwiedzające miejsce, w którym będą odbywać się spotkania „Otwartej kuchni miejskiej”.
Pierwsze spotkanie jest bardzo ważne – wtedy tworzy się nastrój, zasady i formę spotkań. Zachęcamy do przeprowadzenia spotkania w takiej kolejności:
Prawidłowe przeprowadzenie pierwszego spotkania jest dużym wyzwaniem – celem jest utrzymanie równowagi między merytoryczną rozmową i luźną atmosferą oraz przestrzenią dla uczestników do dzielenia się swoimi opiniami i doświadczeniami.
Kolejne spotkania mogą przybierać prostą formę: wspólne gotowanie, posiłek i planowanie kolejnego spotkania. Osoby doświadczające bezdomności często mają dostęp do różnych produktów spożywczych. Warto więc zachęcać uczestników do przynoszenia czegoś od siebie, by każdy miał jakiś wkład w przebieg spotkania. Dobrze jest też proponować im podejmowanie innych aktywności, zadając pytania o ich potrzeby. W ramach spotkań można zorganizować np. warsztaty kulinarne, konsultacje prawne lub warsztaty antydyskryminacyjne.
Anna Niedziałkowska wpadła na pomysł Otwartej kuchni miejskiej po spotkaniu z grupą bezdomnych mężczyzn, którzy opowiedzieli jej historię o odebraniu im palnika gazowego przez strażników miejskich. Skarżyli się na brak możliwości samodzielnego przygotowania sobie ciepłego posiłku, co zainspirowało ją do próby rozwiązania tego problemu. Pierwszym pomysłem Ani było stworzenie ogólnodostępnej przestrzeni, w której osoby bezdomne oraz inni mieszkańcy mogliby gotować i jednocześnie poznawać się nawzajem. Testowanie innowacji odbyło się w formie cotygodniowych spotkań poświęconych gotowaniu, organizowanych w jednym z warszawskich domów sąsiedzkich. Okazało się, że taka formuła niesie ze sobą szereg korzyści dla odbiorców i – choć miała stanowić jedynie etap – ostatecznie przerodziła się w docelową innowację.
