Kulturalne Centrum Samopomocy

Status innowacji

  • 1
    rozwijana
  • 2
    testowana
  • 3
    akcelerowana
  • 4
    upowszechniana

O innowacji

Kulturalne Centrum Samopomocy (KCS) to model współpracy instytucji kultury z oddolnymi grupami samopomocowymi. Innowacja odpowiada na potrzeby coraz bardziej zindywidualizowanego i spolaryzowanego społeczeństwa, w którym – wobec szeregu spadających na nie kryzysów – brakuje miejsc na wspólne ich przeżywanie i dzielenie się swoimi doświadczeniami z innymi.

Problem

Kulturalne Centrum Samopomocy jest próbą praktycznego zmierzenia się z problemami:

  • poczucia samotności i braku wsparcia u osób z grup wrażliwych, braku wspólnoty, w której mogą otwarcie mówić o swoich problemach oraz się rozwijać na różnych polach,
  • braku odpowiednich zasobów (zwłaszcza lokalowych) i umiejętności u osób z grup wrażliwych potrzebnych do sprawnego prowadzenia spotkań samopomocowych,
  • braku lub niedoboru skutecznych rozwiązań w instytucjach kultury skierowanych do osób wrażliwych, o szczególnych potrzebach. Kulturalne Centrum Samopomocy może być dla danej instytucji dobrym sposobem na rozszerzenie swojej działalności i dotarcie do nowych grup.

Pomysł na rozwiązanie

Grupa samopomocowa pozwala przede wszystkim minimalizować osamotnienie wobec problemów, udzielać sobie wzajemnie wsparcia, ale też brać sprawy w swoje ręce i nie być jedynie zależnym od pomocy z zewnątrz. Taki model działania zapewnia przede wszystkim zachowanie podmiotowości, nie wykluczając rzecz jasna pomocy profesjonalnej a może nawet ją ułatwiając.

Testowanie innowacji pokazało, że jest ona funkcjonalna i przynosi pozytywne efekty:

  • zmniejsza poczucia samotności – prawie wszyscy uczestnicy i uczestniczki pod koniec testowania innowacji wskazywali, że czują się mniej samotni niż przed dołączeniem do grupy;
  • pozwala zdobyć zasoby (zwłaszcza lokalowe) i umiejętności potrzebne do prowadzenia spotkań samopomocowych;
  • w przypadku grupy samopomocowej skierowanej do uchodźczyń: pozwala na zdobycie „punktu zaczepienia” do budowania więzi społecznych na uchodźstwie;

Dla kogo?

Innowacja jest skierowana do szeroko pojętych grup wrażliwych, w tym m.in.:

  • osób z niepełnosprawnościami, mierzącymi się z chorobami i zaburzeniami psychicznymi, uzależnieniami oraz ich rodzin,
  • grup mierzących się z problemami społecznymi,
  • grup zagrożonych dyskryminacją ze względu na pochodzenie, religię, wiek, płeć lub orientację seksualną,
  • grup samopomocowych działających w środowisku lokalnym,
  • grup ubogich, nieposiadających środków do realizacji celów społecznych i rozwojowych.

Idea samopomocy spodobała mi się, ponieważ niektóre metody dla niej charakterystyczne są też metodami, za pomocą których się pracuje w animacji kultury ze społecznościami. No i cel jest podobny. To znaczy „empowerment” tych grup. To było to, co mnie zbliżyło do tej idei.

Animator kultury

Jestem przekonany, że aktualnie niezwykle cenne staje się poszukiwanie nowych modeli organizacyjnych, które czerpią najlepsze z dwóch światów: oddolną energię, wynikającą z bezpośredniego uczestnictwa ludzi w rozwiązywaniu problemów, oraz stabilność wynikającą ze wsparcia struktury instytucji. Taki właśnie model działania kulturalnego centrum
samopomocy prezentujemy w niniejszym poradniku.

Wojtek Matejko Innowator

Kto może ją wdrożyć?

Kulturalne centrum samopomocy może działać przy:

  • domach kultury, bibliotekach,
  • miejscach aktywności lokalnej lub centrach sąsiedzkich,
  • działających już grupach samopomocowych.

Przepis na innowację, czyli jak ją wdrożyć

Ten etap składa się z elementów:

Zakorzenienie i kontekst idei samopomocy – zanim instytucja przystąpi do wdrażania innowacji, zachęcamy do zapoznania się z funkcjonującymi aktami prawnymi, np. ustawą o dostępności, która zawiera definicję osób ze szczególnymi potrzebami.

Przygotowanie zespołu i zasobów

  • na początku warto przeprowadzić pogłębioną wstępną rozmowę z zespołem instytucji o celach i wartościach, jakie stoją za kulturalnym centrum samopomocy, o jego powiązaniach z istniejącymi programami oraz o wpisaniu go w dotychczasową strukturą instytucji
  • przeprowadzona powinna być także pogłębiona analiza istniejących zasobów i możliwości oraz podjąć decyzję o skali wsparcia (np. ile grup samopomocowych może dana instytucja przyjąć, jaką preferuje formę wsparcia). By wspomóc istnienie grup samopomocowych, potrzebne są: lokal (wygodna, nieprzechodnia przestrzeń do spotkań, np. jasny pokój lub sala warsztatowa), sprzęt (w tym flipchart, krzesła, stół, materiały biurowe), opcjonalnie poczęstunek (woda i kubeczki na wodę, ekspres do kawy, czajnik elektryczny, kawa, herbata, ciastka)

Powołanie animatorów lub animatorek kulturalnego centrum samopomocy – po analizie zasobów należy powołać odpowiednią liczbę animatorów i animatorek KCS spośród osób członków zespołu lub zatrudnić nowe osoby. Rola animatora lub animatorki nie może się odbywać „przy okazji”, tylko jako codzienne zadanie służbowe. Animator lub animatorka powinni mieć własną motywację do wspierania grup samopomocowych – nie może być to wyłącznie zadanie służbowe.

Po przygotowaniu instytucji kultury możemy przejść do kolejnego etapu – utworzenia KCS, na który składają się trzy elementy:

Poszukiwanie lokalnych partnerów (sojuszników) do realizacji programu centrum samopomocy
Działanie we współpracy z innymi podmiotami z dużym prawdopodobieństwem ułatwi rekrutację i wpłynie pozytywnie na funkcjonowanie KCS. W zależności od potrzeb i zdiagnozowanych problemów tymi partnerami mogą być np. organizacje społeczne, ośrodki pomocy społecznej, instytucje zajmujące się zdrowiem lub wspierające uchodźców. W tej części warto się skupić na wysłaniu informacji o planowanych działaniach wraz z zaproszeniem do współpracy (np. poprzez wsparcie specjalistów, profesjonalistów z różnych dziedzin).

Szkolenie animatorów i animatorek KCS
Do prawidłowego funkcjonowania kulturalnego centrum samopomocy potrzebne jest odpowiednie przygotowanie animatorów i animatorek. Poniżej umieszczamy przykładowe tematy szkoleń:

  • przekazanie wiedzy teoretycznej na temat samopomocy, moderacji spotkań, procesów grupowych,
  • warsztaty z umiejętności praktycznych, prowadzone przez profesjonalistów, np. terapeutów czy terapeutki oraz ekspertów lub ekspertki przez doświadczenie (członków lub członkinie już funkcjonujących grup samopomocowych z doświadczeniem).

Rekrutacja oraz inicjowanie grup samopomocowych
Gdy wszystko jest już gotowe na „otwarcie drzwi” dla pierwszych grup samopomocowych, przychodzi czas na skuteczną rekrutację i dotarcie z informacją tam, gdzie są odbiorcy KCS, czyli do:

  • istniejących zorganizowanych grup samopomocowych, grup wsparcia dla osób zagrożonych wykluczeniem,
  • osób z grup wrażliwych będących w kryzysie lub poszukujących wspólnotowych aktywności rozwojowych, potencjalnie zainteresowanych organizacją grupy,
  • partnerów instytucjonalnych, np. grup samopomocowych spotykających się przy ośrodkach pomocy społecznej.

W zależności od zasobów instytucji oraz potrzeb i poziomu dojrzałości grup samopomocowych KSC może funkcjonować według jednego z czterech modelów działania. Oczywiście w rzeczywistości te modele się przecinają, prawdopodobnie żaden KCS nie będzie działać tylko według jednego modelu.

  • Model 1. Drzwi otwarte – ograniczamy się do użyczenia przestrzeni z funkcją nocnego stróża (kawa, herbata, drobna obsługa administracyjna). Przestrzeń powinna być neutralna, przyjazna i bezpieczna do organizacji spotkań.
  • Model 2. Kultura wsparcia – zapewniamy pomoc w zainicjowaniu i rozwoju grup samopomocowych na ich wczesnym etapie lub w dłuższej perspektywie. Instytucje prowadzące KCS mogą zaoferować wsparcie w postaci: pomocy w zainicjowaniu grupy oraz dotarciu liderów lub liderek grup do osób w podobnej sytuacji (promocja i rekrutacja), przekazania wiedzy (np. szkoleń z podstaw rozwoju grup samopomocowych, moderacji spotkań) i wzmacnianiu poczucia sprawczości, animowaniu pierwszego spotkania, pomocy w ustaleniu celów, zasad i kontraktu grupy.
  • Model 3. Wsparcie kultury – to kluczowy wariant kulturalnego centrum samopomocy. Może przybierać różne formy w zależności od zasobów instytucji: uczestnictwo członków grup w istniejących programach kulturalnych prowadzonych przez instytucję, proponowanie i informowanie o programie instytucji, oferowanie różnego rodzaju zajęć z zakresu arteterapii, wspieranie w organizowaniu wyjść „na miasto” poza instytucję, w której działa KCS, grupa zgłasza potrzeby do udziału w wydarzeniach kulturalnych, sama wyznacza kierunki, jest do tego zachęcana przez animatora lub animatorkę z zespołu instytucji.
  • Model 4. Współtworzenie programu kulturalnego przez grupy – ten model KCS dotyczy ukształtowanych i dobrze działających grup, które mają motywację i zasoby do działania na zewnątrz. W tym przypadku ważną rolą instytucji jest danie możliwości współtworzenia wydarzeń kulturalnych, tworzenia sztuki, przygotowywania warsztatów otwartych dla publiczności.

Materiały o innowacji

Kto za tym stoi?

Poznaj autora

Skąd pomysł na innowację?

Na pomysł innowacji wpadł Wojtek Matejko, który od lat działa na Osiedlu Jazdów. Tam, od wielu lat, prowadzą różne działania społeczne, kulturalne, artystyczne.

Na Jazdowie od wielu lat zdajemy sobie sprawę, że funkcjonujemy w czasach wielu różnych, narastających kryzysów. Głęboko wierzymy, że droga samoorganizacji, oddolnego działania i wspierania się wzajemnie grup społeczności, to droga, która nam pomoże przetrwać, to metoda na budowanie społecznej odporności – wyjaśnia autor innowacji.

W czasach, w których wszyscy są wklejeni do telefonów lub komputerów to jest to wyzwanie, ale tym bardziej wiem, że trzeba działać na rzecz krzewienia tych idei, a nie rozkładać ręce i mówić nie da się, to niemożliwe.

Chcemy znajdować różnego rodzaju formy zachęcania ludzi do spotykania się razem i wciągania instytucji, które normalnie się tym nie zajmowały, żeby wspólnym wysiłkiem spróbować to zrobić – dodaje Wojtek.

Rozwiązanie było testowane na Osiedlu Jazdów, w ramach działania Jazdowskiego Centrum Samopomocy oraz w dwóch warszawskich domach kultury – Wolskim Centrum Kultury i DK Śródmieście.

Kto ją wdrożył?

Zdjęcia

Tagi

osoby w kryzysie psychicznym każda osoba instytucje pomocowe organizacje społeczne instytucje kultury akcelerowane dobrostan relacje sieci wsparcia

Opowiedz światu
o tym pomyśle

Skip to content